Świadkowie w procesie o nieważność małżeństwa – kogo najlepiej wskazać?

Jednym z istotnych środków dowodowych w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa są świadkowie. Mogą być oni wskazani zarówno przez stronę powodową (piszącą skargę), jak i stronę pozwaną.

W sytuacji, gdy współmałżonek nie bierze udziału w procesie (nie jest zainteresowany nieważnością małżeństwa) świadkowie mogą zostać wskazani przez sąd kościelny. Lista świadków załączona do skargi powodowej powinna być przemyślana. Najlepiej jako świadków wskazać osoby znające strony procesowe przynajmniej z okresu narzeczeństwa, bowiem tytuł nieważności małżeństwa musi istnieć w chwili zawierania małżeństwa. Z pewnością rodzice, teściowie, starsze rodzeństwo, dziadkowie, świadkowie ślubu, z którymi strony utrzymywały relacje koleżeńskie z czasów szkoły średniej czy studiów to osoby, które będą mogły zaświadczyć jak faktycznie wyglądały relacje przyszłych małżonków, jak wypowiadali się na temat planowania rodziny, czy poważnie podchodzili do małżeństwa, czy środowisko rodzinne nauczyło ich jak prawidłowo funkcjonować w małżeństwie.

O wykazie osób zatwierdzonych do składania zeznań w sądzie kościelnym w konkretnej sprawie o nieważność małżeństwa informowane są strony, które mogą zgłosić uwagi do danej osoby. Swoje stanowisko w sprawie wykluczenia świadka należy uzasadnić, np. tym, że wskazana osoba jest zupełnie nieznana stronie i że nigdy nie miała z nią kontaktu. Na świadka w procesie można wskazać także osobę duchowną, która nie może zeznawać jedynie na temat faktów usłyszanych podczas spowiedzi świętej. Podczas składania zeznań przez świadka obecne są zazwyczaj dwie osoby: sędzia przesłuchujący i notariusz. Przepisy kanoniczne dopuszczają także obecność adwokata kościelnego lub obrońcy węzła małżeńskiego; jednak obecność tego ostatniego należy do rzadkości. Do sądu kościelnego świadek powinien zabrać dokument tożsamości oraz wezwanie sądowe. Świadek składa przysięgę zobowiązującą do szczerych zeznań. Pytania do świadków składają się z dwóch części. Pytania ogólne (część I) dotyczą przede wszystkim osoby świadka, jego danych personalnych, zaangażowania w życie parafii, stopnia pokrewieństwa ze stronami. Natomiast pytania szczegółowe (część II) odnoszą się do czasu zapoznania się stron, okresu narzeczeństwa, przebiegu przygotowań do ślubu konkordatowego (kanonicznego), ceremonii ślubnej i wesela, jak również życia stron po ślubie aż do momentu rozstania się i rozwodu. Jeżeli świadek nie rozumie pytania, wówczas powinien zgłosić to sędziemu przesłuchującemu.

Strony procesowe nie mogą instruować świadków jak powinny zeznawać, tj. o czym mają mówić, a jakie fakty przemilczeć. Niewłaściwe jest także przekazywanie świadkom kopii skargi powodowej. Z treścią zeznań świadków strony procesowe mogą zapoznać się dopiero na etapie publikacji akt.